dünya edebiyatının en önemli yazarlarından, rus edebiyatına yön veren isim.
alkolik ve zalim bir doktor baba ile yufka yürekli köylü annenin 6 çocuğundan ikinci olarak 1821 yılında, o dönem ki adıyla, Rusya İmparatorluğu'nda dünyaya geldi.
küçük yaşlardan itibaren babasından gördüğü şiddetten ötürü öğrenimini ailesinden uzakta geçirmek durumunda kaldı. babasının ve annesinin ani ölümlerinden sonra psikolojik olarak bunalıma girdi ve kendisini alkole, kumara verdi.
küçük yaşlardan itibaren ilgilendiği edebiyat belkide hayata tutunmasının en yegane unsurudur. daha 24 yaşındayken yazdığı bednyye lyudi -insancıklar- kitabıyla bir anda rusya'da tartışılan yazarlardan birisi oldu. bu kitabından sonra yazdığı kitaplarıyla aynı başarıyı yakalayamaması, maddi sıkıntılara düşmesinden dolayı alkol ve kumar batağına iyice saplandı.
başarısız bir evlilik geçirdi. kızını çok küçük yaşlarında kaybetti.
abisiyle birlikte çıkardığı dergiler kapatıldı. 1864 yılında çıkardığı zapiski iz podpolya -yeraltından notlar- kitabıyla yeniden şahlanışa geçmiş ve art arda çıkardığı prestupleniye i nakazaniye -şuç ve ceza-, igrok -Kumarbaz-, idiot -budala- ve brat'ya karamazovy -karamazov kardeşler- kitabıyla doruk noktalara ulaşmıştır.
1881 yılında yakalandığı bir hastalık sonucunda yatağa düştü ve hayatını kaybetti.
"ölümsüzlüğe inanç, insanoğluna gerekliyse, insanlığın doğal koşulu bu olduğu içindir. Bu böyle olduğuna göre, insan ruhunun ölümsüzlüğü hiç kuşkusuz gerçektir..." dostoyevski
yeraltından notlar kitabı ile bir dönem duygu dünyamı, yaşayışımı, fikirlerimi altüst eden rus yazar-ı azam.
örnek vermek gerekirse: bir nedenden dolayı bir hava yolu şirketine şikayette bulunmuştum. haklı olduğum halde bana dolambaçlı bir cevap verip kendilerini zeytinyağı gibi suyun üstünde tutmaya çalıştılar. o sıralar işbu kitabı okuyordum. kitabın etkisiyle, verdikleri cevabı görünce sinirlendim ve bu basit meseleyi gurur meselesi haline dönüştürdüm. kitapta sözü geçen karakterin üslubu ile ağdalı bir cevap gönderdim heriflere. çünkü artık kendi üslubum yoktu. zaten hiç olmamıştı!
aradan bir hafta geçti geçmedi. mail kutuma özetle şöyle bir mesaj geldi. "tarafınıza verilen maddi zarar ..... sigorta şirketi aracılığa ile karşılanacaktır." diye. kitap sayesinde hem hakkım olan paramı geri aldım hem de değişik bir yaz geçirdim. eğer hayali bir karakter ile oturup iki duble rakı, kanyak v.s içme şansım olsaydı, bu kesinlikle romanda sözü edilen herif olurdu.
diğer bütün klasikler gibi dostoyevski'nin de okunması lazım diye düşünüyorum. dostoyevski'yi anlatmak benim gibi edebiyatın kıyısından köşesinden tutmuş adamlara düşmez ama arzunun doğası hakkında yazılanlar daha önce hiçbir yerde yazılmamıştır belki de...
"bilindiği gibi rüyalar son derece tuhaftır: bir şeyi korkunç bir netlikle, bir kuyumcunun titizliğiyle bütün detaylarına kadar hayal ederken, başka şeyleri sanki onlara hiç dikkat etmemişçesine görmezden gelirsiniz -mesela zamanı ve mekanı. görünüşe göre rüyalar akıldan değil arzudan gelir, kafadan değil yürekten; ama aklım bazen uykuda nasıl da zekice oyunlar oynuyor!" (bkz: gülünç bir adamın düşü)
Rus edebiyatının evrensel olan en büyük yazarlarındandır Dostoyevski. Zorluklarla geçen yaşamına yazarak tutunmuştur. Cervantes, Puşkin, Edgar Allen Poe, Victor Hugo , Belinsky gibi yazarlardan etkilenmiştir... 1846'da ''İnsancıklar'' adlı romanıyla başlayan yazın hayatı 1881'de ünlü romanı ''Karamazov Kardeşler'' ile sona ermiştir. 9 Şubat 1881' de 59 yaşında hayata gözlerini yummuştur.
kendisini dostoyevski yapan eserlerinin henüz hiçbirini yazmadığı bir dönemde, bulunduğu bir dost meclisinde dönemin çarını eleştiren konuşmalar yapıldığı için tutuklanan ve o dost meclisindeki arkadaşlarıyla birlikte yargılanıp kurşuna dizilerek öldürülme cezasına mahkum edilen, ancak kazılmış mezarları başında kurşuna dizilecekleri son anda çar tarafından gönderilen bir atlı elçinin yetişip idamı durdurması ve ölüm mahkumlarının çar tarafından affedildiklerini/cezalarının kürek mahkumiyetine çevrilmesini bildirmesi sayesinde hayatta kalan ve gelecek dönemde o büyük eserlerini veren çok önemli bir yazar, belki de dünyanın en iyi romancısı.
her eseri bir başyapıt olmakla birlikte, en beğendiğim eseri suç ve ceza'dır.
arayış içindeki muazzam zat. içindeki (artık o her ne ise) patlamaları doğru bir silah olarak kullanmıştır. (en iyi kitaplarını yazacağı dönem ilk işi silah dolabını kilitlemiş ve anahtarını yakın arkadaşı Grigoroviç'e vermiştir.) -ilk defa silahlar daha tehlikeli hale gelmiştir. düşünceme indirgediğimde, insan içinde köpüren ve dışarı atılmayı bekleyen arzularla doludur. kubrick en iyi filmlerini çektikten sonra ödül verilen bir gecede şöyle birşey diyor. '' evet şu an mutluyum, fakat çektiğim an da aldığım haz kadar değil. '' belki de insan içindekinin ne olduğunu önce istemeli sonra bulmalı. bulduğunda ise bırakmamalı. fydor içindeki dediğim gibi o içindeki her ne ise onu yerli yerine yerleştirmiş ve biraz da olsa ruhunu rahatlatmıştır. biraz daha konuşacak olursak burada da kant girer devreye. ve der ki '' onu eleştirmeyin, niyeti her ne ise onu seçti ve gidiyor.''
bu yüzden biraz susacağım, sonrasında elbet geri dönerim.
Dünyanın en iyi romanı Karamazov kardeşleri yazmış.adam öyle bir yazmış ki anna karenina bile yanında sönük kalıyor.
Tolstoy daha bilgili ama dostoyevski edebiyatın kendisi.
Eserlerinde aristotelesçi mutluluğu inşa ederken dinsel ögelerden beslenen yazar. Dostoyevski'nin çalışmaları, her okuma için ve her durum için farklı bir yol sağladığından, birden fazla okunmayı gerektiriyor. Yayınlanmasından 137 yıl sonra, Karamazov Kardeşler hâlâ yalnızca en önemli edebi eserlerden biri değil, aynı zamanda konuyla ilgili mükemmel çalışmaları nedeniyle en güncel eserlerden de biridir. Dostoyevski bu derinlemesine eserlerinde güzelliğe ve sanata güveniyor; bir yandan bizi hayatı yeniden düşünmeye davet ederken, diğer yandan kafamızı karıştırıyor ve dahi dramın ortasında bırakıp üzebiliyor.
Dostoyevski, Hümanist bir yazardan çok, insan eylemleriyle ilgilenen biri; alaycı ve acımasız tüm ahlaksızlıkları bünyesinde barındıran yabancılaşmış babayı anlatırken, muadili olarak karşısına bir oğul koyar ve okuru, her durumda ihtiyatlı davranmaya, nazik olmaya ve kin tutmamaya sevk ettirir. Çalışmaları boyunca insan eylemlerinin kapsamlı bir felsefi analizini yaparken yargılamayı amaçlamayan, ancak tüm insanların eylemlerinin iyiliğinin ve kötülüğünün ötesinde, neredeyse tek bir amaca yoğunlaştığını öğretmek için eserlerini katı bir etik yol ile çerçeveler.
Twitter'da gördüğüm kadarıyla cahil mezesi olmuş deha. Cümlelerini çatalın kenarıyla bölüp bölüp aforizma yapmış, televizyonun karşısında ufak ufak atıştırıyorlar.
"maskeyi ancak maskeli baloda takarım, her gün insanların önünde maske takıp dolaşmam." "ben kimseye bulaşmıyorum, kimse de bana bulaşmasın" "ben kendi kendimin düşmanıyım, kendi kendimin katiliyim." "iyi insanlar dürüst yaşar, iyi insanlar hilesiz yaşar ve hiçbir zaman benzerleri olmaz." "kime, ne şekilde kötülük edebileceğimi gayet iyi bilirim ancak ellerimi kirletmek istemem." "eski terbiye almış insanlarız bizler. sizin gibi yeni usul terbiyeye alışabilmek bizim için çok geç artık." "insanın dış görünüşü gösterişsiz olabilir ama önemli olan aklı, güçlü duyguları ve hoş tavırlarıdır."
Rus edebiyatının lev nikolayeviç tolstoy'la beraber en popüler iki isminden biridir. en büyükleri arasında olduğu hususu ise tartışılabilir. Bu konuyla ilgili yazarlar değerli fikirlerini yazacaklardır, ben başlığın canlandığını görünce karamazov kardeşler'deki ivan karamazov'un "tanrı yoksa herşey mübahtır"sözüyle ilgili birşeyler yazmak istedim.
bu ifade nedense çok yaygın kabul görmüş, bütün basitliğine karşın sanki çok derinlikli bir felsefi iddia olarak kabul edilmiştir. belki de basitliği nedeniyle bu kadar benimsenmiştir. ama burada kendi kendini çürüten birşey var gibi: sonsuz azap ve ödül motivasyonuyla insanları harekete geçiren bir tanrı'nin ahlakın objektif değil keyfi bir dayanağı olması çok daha muhtemel.
doğrudur; evrenin mekanik işleyişini düşününce, merhamet, sevgi, fedakarlık, kahramanlık vb. ahlaki değerler bu makinenin neresinden geliyor diye soruyorum kendime. sadece ahlaki değerlere de değil, onun ön koşulu olan zihnimin varlığı ve niteliklerine, bilinç ve benlik duygularına da sahibim. bütün bunlar mekanik bir süreçle oluşmuş olabilir mi? bu nedenle ontolojik statüsü farklı bir varlığın, evrenin mekanik işleyişinin "ötesinden" ya da "dışarısından" objektif ahlaki değerlerin kaynağını oluşturması akla yatkın geliyor. ancak bu değerler tanrı olmadan da var olabilirdi. bir ateistin bakış açısıyla nasıl ki evren tanrı olmadan var oldu, değerler evreni de ayni şekilde objektif bir varlığa sahip olabilir. ayrıca materyalistler de ahlakı değersizleştirmeden ahlakın felsefi temellendirmesini başka şekillerde pekala yapabilir. (kişisel düşüncem, ahlaki değerlerin varlığını ve bağlayıcılığını Tanrı inancının materyalizme göre daha iyi açıkladığı yönünde. ama bu "herşey mübah" yaklaşımından çok daha mütevazi ve farklı bir iddia.)
İvan karamazov'un ifadesine tekrar gelirsek; asıl kafamı karıştıran soru şu: bir ateistin ağzından aktarılan bu iddianın dindar camia ve teologlar arasında bu kadar sahiplenilmesi biraz tuhaf değil mi?
aynı kesimin bir diğer başvuru kaynağı da tarihin en saldırgan ve saygısız ateisti friedrich nietzsche...Nietzsche de ahlaki değerlerin tanrının varlığına bağımlı olduğunu, bu ontolojik temelin çöküşüyle (bkz: tanrı öldü) değerlerin de buharlaşacağını savunuyor.
sorun şu ki, dindarlar nietzsche'nin ve Ivan karamazov'un hiç bir görüşünü kabul etmiyorlar. ama nefret ettikleri bu adamların ahlakın tanrıyı gerektirdiği iddiasına kanıt diye sarılıyorlar.
Peki neden? çünkü "bakın! ateistler bile tanrı olmadan ahlakın bağımsız bir varlığının olamayacağını söylüyor, ahlak varsa-ki var- o halde tanrı da var" demek için. Peki en azılı ateistlerden çalınan fikirlerle tanrının varlığını kanıtlamak niye?
evrenin, başka alemlerin ve değerlerin yaratıcısı olduğuna inanılan bir yaratıcıya ona en çok inandığını söyleyenler tarafından işte böyle hakaret ediliyor.